Izrael i njemački državni rezon – šta to znači?

Članak objavljen 17. oktobra 2023. godine i ponovo objavljen bez izmjena 8. aprila 2024.

Za Njemačku je prošlost uvijek prisutna u sadašnjosti. Genocid počinjen nad evropskim Jevrejima za vrijeme nacističke vladavine do danas djeluje na zemlju i društvo, utiče na politiku i prožima pogled Njemačke na svijet.

Za Izrael, koji je osnovao cionistički pokret kao jevrejsku državu samo tri godine poslije sistematskog ubijanja šest miliona evropskih Jevreja u Holokaustu, njemačka država ima „posebnu odgovornost". Angažovanje u korist Izraela je više od od političkog cilja, to je samorazumljivi elementarni sastavni dio njemačke politike.

To od izraelske bezbjednosti i egzistencije pravi "državni rezon” Njemačke. Bivša njemačka kancelarka Angela Merkel je 2008. upotrebila taj pojam u govoru pred izraelskim parlamentom Knesetom.

Njen nasljednik Olaf Šolc je ponovio istu formulaciju poslije iznenandnog brutalnog napada Hamasa na Izrael sa stotinama mrtvih.

„U ovom trenutku Njemačka ima samo jedno mjesto. Mjesto na strani Izraela. To mislimo kada kažemo da je bezbjednost Izraela njemački državni rezon", rekao je njemački kancelar Olaf Šolc u ime njemačke vlade. Konkretno to znači da Njemačka kao i drugi saveznici, podržava pravo Izraela na samoodbranu i mjere koje u tom smislu preduzima u Gazi. 

„Logična konsekvenca"

Kao i svaka država Izrael ima pravo da se brani od napada u okviru međunarodnog prava. To ne podržava samo Njemačka. Ipak, birajući formulaciju „državni rezon" njemački političari upotrebljavaju poseban izraz, koji omogućava razna tumačenja.

„U Njemačkoj nikada nije do kraja razmatrano, šta to znači", kaže Karlo Masala, profesor na Univerzitetu Bundesvera u Minhenu. „Ako se stvarno ozbiljno misli da je to dio njemačkog državnog rezona, onda to ima moralno i politički neku vrstu ustavnog ranga. Onda to znači da u trenutku kada je postojanje Izraela ugroženo Njemačka mora biti spremna da aktivno brani Izrael. To je logična konsekvenca".

„Državni rezon" je koncept iz teorije prava i međunarodne politike, koji se tokom vijekova razvio u zapadnoj političkoj filozofiji, kada su se razvili uloga, prava i ovlašćenja moderne države. „Državni rezon" je princip po kojem jedna država pri obrazlaganju sopstvene spoljne politike ima pravo da se pozove na to da interesi sopstvene nacije imaju prednost.

Zamršena materija predstavljena pojednostavljeno

Direktorka Instituta Maks Plank za istoriju i teoriju prava Marijeta Auer kaže: „Državni rezon daje prednost državnim interesima u odnosu na druge vrijednosti". Ona upozorava da bi zaštita države Izrael mogla da se ispostavi kao vrijednost, koja je u koliziji sa drugim njemačkim interesima.

Auer dodaje da je možda bilo politički pametno to što je Angela Merkel u Knesetu 2008. spomenula bezbjednost Izraela kao njemački „državni rezon", ali iza toga stoji klimava pravna teorija i pojednostavljeno prikazivanje zamršene materije.

„Ne moram (sve razloge) kao šef države da objasnim", kaže Auer. „Kada kažem da je to u interesu države, onda je to tako. Tačka." 

„Državni rezon" okončava sve debate

Bivši profesor međunarodnog prava za međunarodne odnose na Tehničkom univerzitetu Darmštat Klaus Diter Volf kaže da podizanjem njemačkog stava prema Izraelu na nivo „državnog rezona" kancelaru uspijeva da okonča svaku debatu. 

„Proglasim određenu konkretnu političku namjeru „državnim rezonom" da bi je učinio nedodirljivom za svako osporavanje", kaže Volf koji je već pisao o posljedicama upotrebe „državnog rezona".

On kaže da to ima „teške posljedice" za realnu politiku i dodaje da ukoliko neka država jednostavno može da zatvori oči pred određenim principima koje bi morala braniti, a to su demokratska i ljudska prava, međunarodno pravo – onda ih ona time podriva.

Strani eksperti: Moguća kolizija sa međunarodnim pravom

Primjena „državnog rezona" daje prednost državnom interesu i time može da dođe u koliziju sa međunarodnim pravom. „U međunarodnom pravu ne postoji hijerarhija", kaže Holanđanin Jost Hilterman iz Međunarodne krizne grupe. „Šta god rekla Njemačka posredstvom svog unutrašnjeg prava, da stoji na strani Izraela, to nju ne oslobađa od odgovornosti da poštuje i primjenjuje humanitarno međunarodno pravo koje reguliše vođenje rata".

Britanski vojni stručnjak Majk Martin kaže: „Meni nije jasno da li Izrael pravi razliku između civilnih žrtava i vojnih ciljeva. Izrael je po međunarodnom pravu dužan da to radi".

Ako Izrael, slijedeći sopstvene bezbjednosne interese, koje njemačka označava kao sopstveni „državni rezon", prekrši međunarodno pravo, Njemačka bi mogla da dospije u sve problematičniju pravnu situaciju.

 

Pratite nas i na Facebooku, preko X-a, na Youtubeu, kao i na  Instagramu