بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته شده؛ تهدیدی برای صحت جهانی

بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته شده چیست؟

سازمان جهانی صحت در حال حاضر ۲۰ بیماری را بیماری‌های گرمسیری یا استوایی نادیده گرفته شده (neglected tropical diseases) رده بندی کرده است و با نام اختصاری «ان‌تی‌دی‌‌ها» یاد می‌شود. این بیماری‌ها به سادگی به انسان سرایت می‌کنند، مثلاً توسط گزیدن قانغوزک، نیش پشه خاکی و یا پرازیت‌های کوچکی که با بازی در آب دریا در پوست نفوذ می‌کنند.

درمان نشدن این بیماری‌ها می‌توانند پیامدهای شدید داشته باشد، باعث ناتوانی جسمی و یا حتی مرگ شود. به عنوان مثال در بسیاری از مناطق جهان بروز عفونت تراخُم یا چشم دردی مصری، خطر نابینایی را در پی دارد. همچنین فیلاریاز لنفاوی (پیل‌پایی) نوعی بیماری پرازیتی مناطق گرمسیری است که باعث تورم دائمی اندام‌ها می‌شود. برخی عوامل بیماری‌زای دیگر به ارگان‌های داخلی مانند کلیه و کبد حمله می‌کنند یا سلول های عصبی را نابود کرده و باعث آسیب‌های شدید قلبی می‌شوند مانند بیماری پرازیتی استوایی «شاگاس» که به خصوص در امریکای جنوبی شیوع می‌یابد. سالانه میلیون‌ها تن عمدتا در کشورهای واقع در مناطق گرمسیر به بیماری‌های گرمسیری یا استوایی نادیده گرفته شده (ان تی دی‌ها» مصاب می‌شوند.

مرتبط: شایع‌ترین بیماری‌های جنسی

پنج عامل باعث حدود ۹۰ درصد تمام بیماری‌های «ان‌تی‌دی‌ها» می‌شوند. این عوامل بیماری‌زا عبارت اند از فیلاریاز لنفاوی «پیل‌پایی»، کوری رودخانه «انکوسرکیازیس»، تراخُم یا چشم دردی مصری، تب حلزون «شیستورمیازیس» و آلودگی با ژئوهلمینت‌ها.

عمدتاً فقیرترین مردم در افریقا، آسیا و امریکای لاتین از این بیماری ها متاثر می شوند. گرچه این بیماری‌های گرمسیری بسیار شایع اند، اما مراقبت‌های پزشکی برای این بیماری‌ها اغلبا نادیده گرفته می‌شود. این عواقب جدی بر کیفیت زندگی بیمار دارد و از نظر اقتصادی نیز آنها را متاثر می سازد.

چه کسانی در جهان تحت تاثیر قرار می گیرند؟

بر اساس گزارش شبکه آلمانی مبارزه با بیمارهای استوایی نادیده گرفته شده، ۱.۷ میلیارد نفر در ۱۴۹ کشور از این بیماری‌ها متاثر شده اند. دو میلیارد نفر در تهدید ابتلا به این بیماری‌ها قرار دارند. بر اساس تخمین ها، سالانه نیم میلیون نفر به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر اثر ابتلا به این بیماری‌ها جان خود را از دست می دهند.

بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته شده به خصوص در مناطق گرمسیر جهان از جنوب شرق افریقا تا خاورمیانه، افریقا و جنوب امریکا شیوع می‌یابند.

یورگم مای، رئیس موسسه طب گرمسیری برنهارد نوچت در هامبورگ، جایی که این عفونت‌های جهانی مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد، در مصاحبه با دویچه وله گفته است: «کشورهای افریقایی شدیدتر متاثر شده اند.»

عمدتا افرد کم درآمد و فقیر در معرض تهدید این بیماری‌ها قرار دارند، به خصوص در روستاها و مناطقی که دسترسی به مراقبت‌های صحی محدود است. در این مناطق همچنان دسترسی کافی به آب و غذای صحی وجود ندارد.

مای گفت: «یک چرخه شیطانی از بیماری ها و فقر در بسیاری کشورها وجود دارد. بیماری ها باعث فقر بیشتر می شوند و مشکلات بهداشتی که با فقر همراه شود، باعث بیماری های بیشتری می شود.»

کسی که برای همیشه بیمار است دیگر نمی تواند کار کند و خانواده را تامین کند و ناتوانی های ناشی از بیماری های گرمسیری نادیده گرفته شده می تواند باعث طرد شدن و محرومیت بیشتر شود.

برای زنان و کودکان این بیماری ها اغلبا عواقب بدتری دارند. بسیاری از کودکان نمی توانند به مکتب بروند یا ناتوانی های رشدی دارند. تا کنون برای بسیاری از این بیماری‌ها‌، دارویی برای کودکان وجود ندارد.

چرا این بیماری‌ها نادیده گرفته شدند؟

گرچه میلیاردها تن در سراسر جهان در معرض ابتلا به بیمارهای استوایی نادیده گرفته شده «ان‌تی‌دی‌ها» قرار دارند، مقابله با آن هنوز با کمبود بودجه مواجه است و به اندازه کافی در مرکز توجه سیستم صحی و هشدار سازمان‌های صحی مانند سازمان غیردولتی «سی بی ام» قرار نداشته است.

مای، متخصص بیماری‌های عفونی به این نظر است که عبارت «بیماری های گرمسیری نادیده گرفته شده» همچنان نشان می‌دهد که «چگونه جلب توجه به این بیماری‌ها و همچنین برای گروه نادیده گرفته شده در جامعه که بیشترین آسیب را می‌بینند، دشوار است.» مردم در مناطق روستایی و ساکنان نواحی فقیرنشین شهرها اکثراً از سوی تصمیم گیرندگان سیاسی در اولویت قرار نمی‌گیرند. به گفته او «بسیاری های نمی دانند که این بیماری ها جدی و مزمن هستند.»

پاندمی کرونا در بسیاری از کشورهای افریقایی باعث عقب‌گشت بزرگ در مبارزه با این بیماری‌ها شد چرا که توزیع میلیون‌ها دوز دارو در بین مردم ممکن نبود. مای گفته است: «در دو سه سال اخیر بخشی از ما، ۱۵ سال عقب افتادیم.» در بسیاری از کشورهای گرمسیر یا استوایی پیامدهای درازمدت کرونا بدتر از پیامدهای بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته نبوده است. 

آیا بیماری‌های گرمسیری با تغییرات اقلیمی گسترش می‌یابد؟

این بیماری‌ها عمدتاً در مناطق گرمسیر یا استوایی شیوع می‌یابند. البته با تغییرات اقلیمی و سفرهای جهانی، همواره موارد بیشتر این بیماری‌ها در اروپا و شمال امریکا نیز وجود دارد. به گفته مای، به گونه مثال تب دنگی که توسط پشه انتقال می یابد نه تنها در افریقا، جنوب شرق آسیا و امریکای جنوبی شیوع می‌یابد، بلکه به مناطق مدیترانه ای و جنوب اروپا نیز رسیده است.

در کشورهای افریقایی نیز، جایی که که این بیماری ها پیش از این نیز اکثر مردم مناطق روستایی را متاثر کرده است، در این مدت به مناطق دیگر گسترش یافته است. افزایش دمای هوا بر حشرات و پشه‌های ناقل عوامل بیماری‌زا نیز تاثیر دارد.

بر بنیاد گفته های مای، «پشه‌ها حالا در مناطق بلندتر – در جاهایی به ارتفاع ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ متر – و همچنین شهرهای بزرگ افریقا مانند نایروبی، ادیس ابابا و یا انتاناناریو در مدغاسکر که در گذشته وجود نداشتند، حالا وجود دارند.»

در امریکای شمالی و اروپای مرکزی نیز همواره مواردی از بیماری های استوایی یا گرمسیری پیدا می شود. مای گفته است ویروس نیل غربی (که شامل «ان‌تی‌دی‌ها» نیست اما مانند چیکونگونیا یا دنگی قابل انتقال است) از سال ۲۰۱۸ به این سو به طور مداوم در آلمان نیز دیده شده است و به همین ترتیب « ویروس غرب نیل در تمام ایالات متحده امریکا نیز گسترش یافت.»

پشه خاکی که بیماری لیشمانیا را منتقل می کند، از مدت ها به این سو در مناطق توریستی و گردشگری مناطق مدیترانه یی وجود دارد. به گفته مای، چیزی که در ابتدا مانند یک تبخال یا جوش پوستی به نظر می آید، می تواند منجر به مرگ شود، البته علایم این بیماری برای داکتران خانگی اروپا به ندرت قابل تشخیص است. چرا که در آموزش های طبی در رابطه به این بیماری‌ها زیاد معلومات وجود ندارد. همواره انستیتوت های بیشتری برای طب گرمسیری مانند انستیتوت برنهارد نوچت در هامبورگ آلمان خواستار دوره های آموزشی مداوم برای داکتران می‌شوند.

مبارزه با بیماری های گرمسیری نادیده گرفته شده چگونه پیش می رود؟

سازمان جهانی صحت می خواهد تا سال ۲۰۳۰ با همکاری مشترک بین المللی سازمان های صحی، داکتران و حکومت ها و صنعت داروسازی به طور گسترده از بیماری های گرمسیری نادیده گرفته شده جلوگیری کند. مای گفته است: «این یک هدف بلندپروازانه است.» دست یافتن به این هدف در مورد بعضی از بیماری ها ممکن، اما برای برخی دیگر به شدت دشوار است. شمار زیادی از کارشناسان با در نظر داشت اکثر بحران های فعلی در جهان نگرانند که مبارزه با این بیماری‌ها ممکن اهمیت کمتری پیدا کند.

مای: موفقیت های کنونی نیز روزنه امیدی ایجاد کرده است

چندین دهه تلاش باعث این شده است که در ۴۳ کشور دست کم یکی از بیماری های گرمسیری نادیده گرفته شده ریشه کن شود و بیش از ۶۰۰ میلیون نفر دیگر به دارو نیاز نداشته باشند. بیماری های مانند کوری رودخانه و کوری بر اثر عفونت تراخُم به لطف آگهی‌دهی صحی بهبود یافته و مراقبت های هدفمند با داروها حالا نادر شده اند.

و بیماری مهلک خواب افریقایی که پیش از این به شدت شایع بود، تقریبا به طور کامل محو شده است. مای افزوده است: «سال ها پیش می توانستیم بیماری خواب افریقایی را تنها با تزریق سیرم با عوارض جانبی شدید تداوی کنیم. از چند سال به این سو دارویی برای آن وجود دارد و این یک نقطه تحول بود. در سال ۲۰۲۰ ما تنها ۶۵۰ بیمار داشتیم.»

مرتبط: کرونا، آنفلوانزا و سرماخوردگی؛ به کدام مبتلا شده ام؟

تشخیص خوب بیماری، دارو و تا حدی توسعه واکسیناسیون نیاز به منابع بیشتر و تعهد حکومت ها در تمام جهان دارد. حکومت فدرال آلمان یک سال پیش به بیانیه کیگالی در مورد مبارزه علیه بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته شده پیوست. حالا سازمان های امدادی و کارشناسان صحی خواستار کمک‌های مالی و پول بیشتر برای مبارزه با این بیماری‌ها اند.